GÌ LÀ TÂM ???
Bồ Tát suy tìm tâm như vầy:
Gì là tâm? Là tham dục hay sân khuể ngu si ư? Là quá khứ vị lai hiện tại ư! Nếu là tâm quá khứ thì đã dứt mất hết rồi, nếu là tâm vị lai thì chưa sanh chưa đến, nếu là tâm hiện tại thì không có an trụ.
Tâm nầy chẳng phải tội ngoại trung gian. Tâm nầy không có sắc không có hình không có đối không có thức không có tri không có an trụ không có xứ sở. Tâm ấy như vậy, tam thế thập phương chư Phật đều chẳng có đã thấy đang thấy sẽ thấy. Nếu tất cả chư Phật quá khứ vị lai hiện tại mà chẳng thấy được tâm ấy thì nó làm sao có được? Chỉ do nơi điên đảo tưởng nên tâm sanh các pháp nhiều thứ sai biệt. Tâm nầy như ảo huyễn do ức tường phân biệt mà khởi các thứ nghiệp và thọ các thứ thân.
Lại nầy Đại Ca Diếp! Tâm đi như gió vì chẳng nắm bắt được, tâm như nước chảy vì sanh diệt chẳng ngừng, tâm như ngọn đèn vì các duyên mà có, tâm như ánh chớp vì niệm niệm diệt dứt, tâm như hư không vì khách trần ô nhiễm, tâm như khỉ vượn vì tham lục dục, tâm như họa sư vì hay khởi các nghiệp nhơn, tâm chẳng nhứt định vì theo dõi các thứ phiền não, tâm như đại vương vì là chủ tăng thượng các pháp, tâm thường độc hành không hai không bạn vì không có hai tâm đồng thời, tâm như voi cuồng đạp ngả các nhà đất vì hay phá hoại tất cả các thiện căn, tâm như nuốt lưỡi câu vì trong khổ mà tưởng là vui, tâm nầy như mộng vì trong vô ngã mà sanh ngã tưởng, tâm như lằn xanh vì trong bất tịnh mà sanh tịnh tưởng, tâm như ác quỉ vì tìm dịp hại người, tâm thường cao hạ vì tham và sân làm hư hại, tâm như trộm cướp vì cướp mất tất cả thiện căn, tâm thường tham sắc như bướm đáp lửa, tâm thường tham thanh như quân đi lâu thích tiếng trống trận, tâm thường tham hương như heo thích nằm trong chỗ bất tịnh, tâm thường tham vị như cô gái nhỏ ham ưa ăn ngon, tâm thường tham xúc như ruồi ưa dầu.
Như vậy, nầy Đại Ca Diếp! Suy tìm tâm tướng ấy trọn bất khả đắc. Nếu bất khả đắc thì chẳng phải quá khứ vị lai hiện tại. Nếu chẳng phải quá vị hiện tại thì ra ngoài tam thế. Nếu ngoài tam thế thì phi hữu phi vô. Nếu phi hữu phi vô thì bất khởi. Nếu bất khởi thì vô tánh. Nếu vô tánh thì vô sanh. Nếu vô sanh thì vô diệt. Nếu vô diệt thì vô sở ly. Nếu vô sở ly thì vô lai vô khứ vô thối vô sanh. Nếu vô lai khứ thối sanh thì không có hành nghiệp. Nếu không có hành nghiệp thì vô vi. Nếu là vô vi thì là căn bổn của tất cả chư Thánh, trong ấy không có trì giới phá giới. Nếu không trì phá thì vô hành cũng vô phi hành. Nếu không có hành không có phi hành thì không có tâm không có tâm số pháp. Nếu không có tâm tâm sở thì không có nghiệp không có nghiệp báo. Nếu không có nghiệp không có nghiệp báo thì không có khổ lạc. Nếu không khổ lạc là thánh tánh, trong ấy không có nghiệp không có người khởi nghiệp, không có thân nghiệp khẩu nghiệp và ý nghiệp, trong ấy không có thượng trung hạ sai biệt, vì thánh tánh bình đẳng như hư không vậy.
Tánh ấy không sai biệt vì các pháp bình đẳng nhất vị. Tánh ấy viễn ly vì lìa tướng thân tướng tâm. Tánh ấy lìa tất cả pháp vì tùy thuận Niết Bàn tịch diệt vậy. Tánh ấy thanh tịnh vì lìa các phiền não cấu uế vậy. Tánh ấy vô ngã vì lìa ngã ngã sở vậy. Tánh ấy không cao hạ vì từ bình đẳng sanh vậy. Tánh ấy là chơn đế vì là đệ nhất nghĩa đế vậy. Tánh ấy vô tận vì cứu cánh bất sanh vậy. Tánh ấy thường trụ vì các pháp thường như vậy. Tánh ấy an lạc vì Niết bàn là đệ nhứt vậy. Tánh ấy thanh tịnh vì lìa tất cả tướng vậy. Tánh ấy vô ngã bất khả đắc vậy. Tánh ấy chơn tịnh vì từ bổn lai cứu cánh tịnh vậy.
Lại nầy Đại Ca Diếp! Các ông nên tự quán bên trong chớ duyên theo bên ngoài.
KINH ĐẠI BẢO TÍCH